Kan een minister of kabinet terugkomen van een ontslag?

Als aan een minister ontslag is verleend door de koning, zal de minister hier niet meer op kunnen terugkomen. Daarmee zou de waarde van het besluit van de koning worden ondermijnd. De kans dat er na een ministerscrisis toch nog voldoende vertrouwen in de minister blijkt te zijn, lijkt mij ook nihil. Behalve als het verleende ontslag gebaseerd blijkt te zijn op onjuiste of onvolledige informatie, zal het ongeldig kunnen worden verklaard, maar de kans dat er per abuis een minister wordt ontslagen, lijkt mij heel klein. Iedereen zal er heel goed op letten de koning voor zo’n fout te behoeden.

Wat wel mogelijk is, is dat een ontslagen minister terugkomt in een nieuw kabinet. Dit is bijvoorbeeld gebeurd met minister Donner van Justitie. Hij stapte op vanwege de resultaten van een onderzoek naar de Schipholbrand. Hij vertrok uit het kabinet-Balkenende III (7 juli 2006-22 februari 2007) in september 2006, maar werd in februari 2007 minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kabinet-Balkenende IV (22 februari 2007-14 oktober 2010).

Wat je beschrijft over een kabinet, is zo ongeveer gebeurd met het kabinet-Balkenende II eind juni 2006. Dit kabinet viel omdat de ministers van D66 opstapten naar aanleiding van een door die partij maar niet door een Kamermeerderheid gesteunde motie van wantrouwen tegen minister Rita Verdonk. De overgebleven regeringspartijen CDA en VVD gingen verder met -afhankelijk van het onderwerp- steun van de LPF, D66 (voor het belastingplan), ChristenUnie en de SGP. Dit kabinet was het minderheidskabinet-Balkenende III. De belangrijkste taken voor dit rompkabinet waren het voorbereiden van de vervroegde verkiezingen op 22 november 2006 en van de begroting van 2007. Er zijn dus geen verkiezingen geweest vóór de totstandkoming van het kabinet Balkenende III.

Ook in dit kabinet ontstond overigens een crisis over minister Verdonk. Dit gebeurde na de verkiezingen van 22 november 2006: het kabinet was dus demissionair. Nadat een motie van afkeuring tegen minister Verdonk was aangenomen, boden de VVD-ministers collectief hun ontslag aan. Balkenende weigerde dit ontslag goed te keuren en deed een klemmend beroep op de VVD-bewindslieden om aan te blijven voor de regeerbaarheid van het land. Besloten werd tot een gedeeltelijke portefeuillewissel tussen de ministers Verdonk en Hirsch Ballin. Er was toen dus sprake van een staatsrechtelijk novum (een demissionair (minderheids-)kabinet dat dreigde te vallen).